Βατάτζης, Ιωάννης

Βυζαντινός αυτοκράτορας της Νίκαιας (1222-1254). Βασίλεψε στον θρόνο της Νίκαιας, του σπουδαιότερου από τα τρία ελληνικά κράτη που δημιουργήθηκαν το 1204, μετά την κατάλυση της Βυζαντινής αυτοκρατορίας από τους Φράγκους. Ο Β. είναι ο αυτοκράτορας που με τις εξαιρετικές του επιτυχίες στην εξωτερική πολιτική προπαρασκεύασε την ανακατάληψη της Κωνσταντινούπολης και τη διάλυση της Λατινικής αυτοκρατορίας. Η διάλυση αυτή ήταν ο στόχος των δύο σπουδαιότερων ελληνικών κρατών (της αυτοκρατορίας της Νίκαιας και του δεσποτάτου της Ηπείρου), που αντί να τα ενώσει, τα έφερε αντιμέτωπα, αλλά και του Ασάν Β’, βασιλιά του νέου βουλγαρικού κράτους. Ο ανταγωνισμός του Β. και του δεσπότη της Ηπείρου Θεόδωρου Αγγέλου –που μετά την κατάληψη της Θεσσαλονίκης το 1222 είχε στεφθεί αυτοκράτορας και είχε γίνει πανίσχυρος– πήρε τον οξύτερο χαρακτήρα του, όταν το 1225 ο Β. υποχρεώθηκε από τον Θεόδωρο να εγκαταλείψει την Αδριανούπολη, την οποία λίγο πριν είχε ελευθερώσει από τους Λατίνους. Ωστόσο, η σύγκρουση Θεόδωρου και Ασάν Β’ και η νίκη του τελευταίου (1230) περιόρισε τους επικίνδυνους εχθρούς της Λατινικής αυτοκρατορίας στον Β. και στον Ασάν Β’, που για λίγο συμμάχησαν και πολιόρκησαν την Κωνσταντινούπολη (1235), για να χωρίσουν λίγο αργότερα πάλι τη δράση τους. Ο θάνατος του Ασάν Β’, το 1241, παρέλυσε τα κατακτητικά σχέδια των Βουλγάρων και έδωσε την ευκαιρία στον Β. να ελευθερώσει από τον βουλγαρικό ζυγό όλη την περιοχή της Μακεδονίας και της Θράκης, που είχε καταλάβει ο Ασάν Β’. Η κατάληψη της Θεσσαλονίκης από τον Β., το 1246, αποτέλεσε τον σημαντικότερο σταθμό στην πορεία για την ανακατάληψη της Κωνσταντινούπολης και την ανασύσταση της Βυζαντινής αυτοκρατορίας. Με την επέκταση της κυριαρχίας του στις λατινοκρατούμενες πόλεις της Θράκης και την επιβολή της επικυριαρχίας του στο δεσποτάτο της Ηπείρου, ο Β. έφτασε στα πρόθυρα της ολοκλήρωσης του σκοπού του, που ο θάνατος (1254) τον εμπόδισε να πραγματοποιήσει. Ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα είναι η συμμαχία του Β. με τον μεγαλύτερο ηγεμόνα της εποχής, τον αυτοκράτορα Φρειδερίκο Β’ Χοενστάουφεν. Η εχθρότητα του Φρειδερίκου εναντίον του πάπα και του Β. εναντίον της Λατινικής αυτοκρατορίας, που ο πάπας υποστήριζε, οδήγησε τους δύο αυτούς αυτοκράτορες σε συμμαχία που κατέληξε μάλιστα στον γάμο του Β. (μετά τον θάνατο της πρώτης του γυναίκας, Ειρήνης) με την κόρη του Φρειδερίκου, Κωνσταντία. Ο Β., προσπαθώντας να πετύχει με κάθε τρόπο την ανασύσταση της Βυζαντινής αυτοκρατορίας, ήρθε σε διαπραγματεύσεις και με τον πάπα, και οι συζητήσεις για την ένωση των δύο εκκλησιών προχώρησαν πολύ, αλλά τελικά δεν κατέληξαν σε αποτέλεσμα, ίσως γιατί ο Β. δεν είχε πια ανάγκη της βοήθειας του πάπα για την επανίδρυση της αυτοκρατορίας. Αξιολογότατη υπήρξε και η εσωτερική πολιτική του Β.: οδήγησε τη χώρα σε μεγάλη οικονομική ακμή, χάρη στα μέτρα που έλαβε για την προστασία του εσωτερικού εμπορίου και για την ανάπτυξη της γεωργίας και της κτηνοτροφίας, προστάτευσε τους χωρικούς και τους αστούς, αναδιοργάνωσε τη διοίκηση, δημιούργησε κοινωφελή ιδρύματα και ενδιαφέρθηκε ιδιαίτερα για την εκπαίδευση. Κατά τη βασιλεία του Β. η αυτοκρατορία της Νίκαιας γνώρισε χρόνια μεγάλης υλικής ακμής και πνευματικής άνθησης, με επικεφαλής της τελευταίας τον Ν. Βλεμμύδη, τον σπουδαιότερο πνευματικό εκπρόσωπο της Ανατολής τον 13ο αι.